CECHY MAKROSKOPOWE
 Dojrzałe owocniki
|
Owocniki niewielkie, o średnicy 0,5-1,5cm. Regularnie owalne, kuliste, rzadziej guzowate. Powierzchnia owocnika szorstka, matowa, czasem sprawiająca wrażenie zamszowatej. Za młodu brudnobiała, szaro-kremowa, ochrowa. W stadium pełnej dojrzałości ochrowo-brązowa do czarno-brązowej. Gleba w owocnikach niedojrzałych jasnokremowa - w fazie pełnej dojrzałości ochrowo-brązowa, cynamonowa do tabaczkowo-brązowej, a czasem brązowo-czarnej. Kolumella tworzy się bardzo rzadko. Jest niewielka i widoczna jedynie w młodych owocnikach – w późniejszych stadiach rozwoju zanika. Komory hymenialne o marmurkowatym przebiegu, nieregularne, często mocno wydłużone. Przeważnie o średnich lub dużych rozmiarach, w stosunku do wielkości owocnika. Warstwa tramy hymenialnej biało-szara, szaro-ochrowa, bardzo długo wyraźnie odróżnialna od koloru gleby. Konsystencja dojrzałego owocnika zwarta, elastyczna, sprężysta. Smak nieokreślony ale przyjemny. Zapach dojrzałych owocników przyjemny, świeży, żywiczno-kwiatowy. |
CECHY MIKROSKOPOWE
 Zarodniki H.sulcatus
|
Perydium 100-400 μm. Plektenchymatyczne, zbudowane z hialinowych strzępek o średnicy 8-15 μm. W zewnętrznej warstwie strzępki miejscami rozdymają się do średnicy 20-25 μm, zabarwione na ciemnobrązowy kolor, silnie splecione o przebiegu nieregularnym do prostopadłego w stosunku do powierzchni owocnika. W owocnikach dojrzałych, w środkowej części perydium tworzy się warstwa pseudoparenchymatyczna, zbudowana z owalnych, wydłużonych komórek o średnicy 20-40 μm. Trama perydialna i hymenialna zbudowane z hialinowych, septowanych strzępek o średnicy, 3-7 μm. Bazydia średnio 20-35 x 3-9 μm. Cylindryczne lub lekko maczugowate z krótkimi, grubymi sterygmami o długości do 1-3 μm, hialinowe lub bladoochrowe, 1-4 zarodnikowe, najczęściej 2-3 zarodnikowe. Bazydia bardzo długo pozostają niezmienne w kształcie. Bazydiole cylindryczne, hialinowe o rozmiarach 10-22 x 8-14 μm. Warstwa subhymenialna wyraźnie pseudoparenchymatyczna, zbudowana z 2-4 rzędów owalnych lub kulistych komórek, o średnicy 10-20 μm. Zarodniki cytrynokształtne do szeroko wrzecionowatych - w trakcie całego cyklu rozwojowego prezentują podobny kształt oraz proporcje. Za młodu hialinowe, potem żółtawe, finalnie żółto-brązowe. Ornamentacja zarodników utworzona przez grube, szerokie, wyraźne fałdy perysporium ma postać chaotycznie rozmieszczonych łatek, guzków i fałd. Apex wyraźny, widoczny do późnego stadium rozwoju, gładki lekko zaostrzony, rzadziej obły 2-5 μm. Apiculus długi, gruby, prosty 3-8 μm. Wielkość dojrzałych zarodników wraz z ornamentacją i fałdami perysporium 25-35(39) x 15-22 μm, średnio 29 x 16 μm, Q=1,5-1,9, Qm=1,7. Kuliste, pozbawione apexu zarodniki anormatywne stanowią 2-4% masy zarodników. Zaobserwowano również regularne występowanie zarodników o typowym kształcie i proporcjach ale znacznie mniejszych, o średnich rozmiarach 17 x10 μm. Stanowią one 5-8% masy zarodników.
 |
 |
 |
Szczegóły budowy perydium H.sulcatus |
|
SIEDLISKO |
Hymenogaster sulcatus jest gatunkiem preferującym żyzne, gleby rędzinowe o zwiększonej zawartości węglanu wapnia i odczynie pH 7,2-8,5. Mikoryzuje głównie z drzewami liściastymi, a podstawowym partnerem mikoryzowym jest w polskich warunkach Quercus oraz Fagus. Owocniki wyrastają dość płytko pod powierzchnią gleby, 1-3 cm, często również semihypogeicznie. Najchętniej w miejscach pozbawionych roślinności zielnej, świetlistych i silnie nasłonecznionych. Owocniki w nielicznych grupach pojawiają się na początku lata i rosną do późnej jesieni. Na trzech znanych z obszaru Polski stanowiskach owocniki wyrastają bardzo nieregularnie. Czasem z dwu lub trzyletnią przerwą. Na wszystkich stanowiskach H. sulcatus wyrastał w towarzystwie Tuber aestivum. |
WYSTĘPOWANIE
|
Hymenogaster sulcatus jest gatunkiem bardzo rzadkim. Znany nielicznych stanowisk z Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji i Austrii. W krajach Europy Południowej znacznie rzadszy lub całkowicie nieznany. W Polsce znaleziony po raz pierwszy w 2010 roku.
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Sierpień 2010
Niecka Nidziańska – EF 04, Podłęże k. Pińczowa, Czerwiec 2014
Wyżyna Kielecka – EE 83, Chęciny k. Kielc, Lipiec 2020 |
UWAGI
 Reakcja szczytowych części bazydiów pod wpływem KOH+KR
|
Hymenogaster sulcatus prezentuje bardzo typowy dla rodzaju zespół cech makroskopowych i mikroskopowych, w związku z tym nie jest gatunkiem łatwym do poprawnego oznaczania. Wielu badaczy uznaje Hymenogaster sulcatus za synonim H. citrinus, H. olivaceus lub nawet H. decorus, H. bucholtzii lub H. verrucosus.
Cechy makroskopowe które odróżniają H. sulcatus od gatunków podobnych, to niewielkie rozmiary owocników, brak intensywnych żółtych barw powierzchni i gleby owocnika oraz charakterystyczny żywiczny zapach. W trakcie badań mikromorfologicznych należy zwrócić uwagę na szczegóły budowy hymenium, obecność 3-4 zarodnikowych podstawek oraz cykl rozwojowy zarodników.
Hymenogaster sulcatus jest też jedynym znanym autorowi gatunkiem w obrębie rodzaju, charakteryzującym się ciekawą reakcją chemiczną. Szczyty dojrzałych oraz przedojrzałych podstawek barwią się intensywnie na kolor czerwony pod wpływem KOH 3% oraz nasyconego, wodnego roztworu Kongo Red wymieszanych w proporcjach 5:1. Medium barwiące przygotowane w ten sposób jest najbardziej użyteczne w trakcie badań mikroskopowych struktur różnych gatunków Hymenogaster. Pod wpływem jego działania, na intensywnie czerwony kolor wybarwia się również wewnętrzna część wyrostka sterygmalnego zarodników. U różnych gatunków stopień wybarwienia jest odmienny i bywa pomocny w trakcie odróżniania gatunków o podobnej budowie. Dobrym przykładem jest najczęściej mylony z H. sulcatus gatunek – H. citrinus. U H. sulcatus apiculus zabarwia się na czerwono bardzo wyraźnie i intensywnie, u H. citrinus ta reakcja nie zachodzi wcale lub jest widoczna co najwyżej jako lekkie przebarwienie na kolor bladoróżowy.
|
